ΕΝΑΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ (ΜΕΡΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΟ)

ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΑ ΧΩΡΙΑ ΚΑΛΑΒΡΙΑΣ

ΜΕΡΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Μετά τη κατάκτηση της Μεγάλης Ελλάδος από τους Ρωμαίους, τον 3ο π.χ αιώνα, κάτοικοι πολλών ελληνικών παράκτιων πόλεων, μετακινήθηκαν στην ενδοχώρα και ίδρυσαν νέους οικισμούς και πόλεις. ( περίπτωση κατοίκων των Επιζεφύριων Λοκρών που ίδρυσαν τον Ιέρακα, σημερινό Gerace.

Στους ορεινούς αυτούς οικισμούς της Καλαβρίας, εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά Βυζαντινοί, μετά την ανακατάκτηση της Νότιας Ιταλίας, από τον Στρατηγό Βελισσάριο, τον 6ο μ.χ αιώνα.

Όταν καταλήφθηκε η Σικελία από τους Άραβες, τον 8ο και 9ο μ.χ αιώνα, πολλοί κάτοικοι των πόλεων της Σικελίας, μεταναστεύσανε, στην περιοχή αυτή.

Ένα άλλο μεταναστευτικό ρεύμα, παρατηρείται κατά την περόδο της εικονομαχίας, κατά την οποία, πολλοί εικονολάτρες μοναχοί από τις ανατολικές κτήσεις του Βυζαντίου, έρχονται στην περιοχή. Το ρεύμα αυτό συνεχίσθηκε αυξανόμενο, μετά την άλωση της Πόλης.

Το αποτέλεσμα αυτής της μετοικήσεως, είναι μέχρι τουλάχιστον τον 16ο αιώνα, να δημιουργηθούν πολλά βυζαντινά μοναστήρια, τα οποία, ενεργούσαν ως πόλος οικονομκής και πνευματικής άνθησης, στην ορεινή Καλαβρία, την σημερινή Bovesia αλλά και στην Απουλία, όπου είναι ένας ακόμη θύλακας ελληνόφωνων χωριών, από την παλιά Μεγάλη Ελλάδα.

Η ζωή γύρω από τα Βυζαντινά μοναστήρια και η συσπείρωση των απογόνων των Ελλήνων, προσέλκυσε την προσοχή της Καθολικής εκκλησίας, η οποία προσπάθησε πολλές φορές να αποκόψει τους κατοίκους από τον συνδετικό αυτό κρίκο. Το αποφασιστικό πλήγμα δόθηκε με την εφαρμογή των αποφάσεων της Συνόδου του Τριδέντου, το 1549, που καταργούσε τη εφαρμογή του ελληνο-ορθόδοξου τυπικού, στις λειτουργίες των εκκλησιών και των Μονών.
Και έτσι ξεκίνησε η παρακμή των περιοχών μέχρι να φθάσουμε στην σημερινή κατάσταση, για την οποία θα πούμε λίγα λόγια σε άλλο μας σημείωμα.

ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΕΛΛΗΝΟΦΟΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ.
Ένα μοναδικό ιστορικό φαινόμενο, ίσως και σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατηρείται στις περιοχές της ορεινής Καλαβρίας και στην Απουλία (περιοχή κοντά στον Τάραντα). Η γλώσσα που πριν μερικά χρόνια μιλούσε το σύνολο του πληθυσμού στις περιοχές αυτές και σήμερα δυστυχώς μόνο οι ηλικιωμένοι, τα ΓΡΑΙΚΑΝΙΚΑ, έχει επιβιώσει από τον πρώτο εποικισμό της Ιταλίας, τον 8ο π.χ αιώνα.

Ο πρώτος που το παρατήρησε, τον 19ο αιώνα, ήταν ο Γερμανός φιλόλογος Carl Witte, ο οποίος επισκέφθηκε την ορεινή περιοχή της Καλαβρίας και δημοσίευσε μερικά ποιήματα γραμμένα σε αυτό το γλωσσικό ιδίωμα.

Ο Ιταλός γλωσσολόγος Giuseppe Morosi, έθεσε σε επιστημονική βάση την μελέτη αυτού το ιδιώματος και υποστήριξε ότι έχει ρίζες, το της Απουλίας το 9ο-10ο μ.χ αιώνα ενώ το της Καλαβρίας τον 11ο – 12ο μ.χ αιώνα.

Τη θεωρία του Morosi, αντέκρουσε ο έλληνας γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζηδάκις ( 1848-1941), που ανακάλυψε στο ιδίωμα, λέξεις δωρικές που δεν είχαν περάσει καθόλου στην Βυζαντινή γλώσσα και υποστήριξε ότι το ιδίωμα, επιβίωσε από την αρχαιότητα.

Η άποψη του έλληνα, ενισχύθηκε από τον πλέον εμβριθή μελετητή του θέματος τον Γερμανό γλωσσολόγο Gerhard Rohlfs (1892-1986), ο οποίος σύστησε, το 1962, στην Ακαδημία των Αθηνών, να συντάξει ένα λεξικό του γραικάνικου ιδιώματος.

Το έργο ανατέθηκε στον Αναστάσιο Καραναστάση, που συνέταξε το Ιστορικό Λεξικό των ελληνικών ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας, με 6000 λέξεις σε 5 τόμους.

Από την περίοδο της δεκαετία του 70 και μέχρι σήμερα, όλες οι μελέτες αποδεικνύουν, ότι στο ιδίωμα των Γραικάνικων, συνυπάρχουν, δωρικά κατάλοιπα, στοιχεία Βυζαντινά, ιταλικές λέξεις καθώς και λέξεις από τις τοπικές διαλέκτους των σαλεντίνικων και των καλαβρέζικων.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Στη περιοχή ανατολικά του Ρηγίου, βρίσκεται η Μποβεζία, μια ορεινή περιοχή που εκτείνεται γύρω –γύρω από την κορυφή του βουνού Ασπρομόντε. Σε αυτή την περιοχή και σε υψόμετρο 900-1000 μέτρων είναι κτισμένα πολλά χωριά, τα περισσότερα των οποίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του ποτ. Αμεντολέα, του αρχαίου Υάλικα, που ήταν και το νότιο σύνορο μιας ξακουστής ελληνικής πόλης της Μεγάλης Ελλάδος, των Επιζεφύριων Λοκρών.

Στα χωριά αυτά κατοικούσαν 200.000 ελληνόφωνοι, ενώ σήμερα ο αριθμός τους δεν ξεπερνά τους 10.000. Μέσα από πολιτιστικούς συλλόγους και αδελφοποιήσεις τους με ελληνικούς Δήμους και Πόλεις, προσπαθούν οι άνθρωποι αυτοί να διατηρήσουν και να διασώσουν ότι είναι δυνατόν.

Πολλά τα χωριά και με σημασία, ας ξεκινήσουμε λοιπόν, τον ανήφορο.......

Παλιό Ραγούδι (Roghudi Vecchio). Κτισμένο στην κορυφή και πλαγιά λόφου, δίπλα στον ποταμό Αμεντολέα, αποτελεί σε πάρα πολλά εγχειρίδια αρχιτεκτονικής, χαρακτηριστικό παράδειγμα ανθρώπινης εγκατάσης. Περπατώντας στα στενά δρομάκια του, κατάλαβα και είδα αυτό που είχα διαβάσει πριν, ότι οι μανάδες δέναν τα παιδιά τους με σχοινιά, όταν έπαιζαν στα σοκάκια του, για να μη πεσουν στην χαράδρα προς το ποτάμι.

Χωρίο. Μετά από σεισμό, οι 1000 κάτοικοι το εγκατέλειψαν αλλά είναι παρήγορο που μάθαμε ότι ξαναγυρνούν με αναπαλαιώσεις.

Ροκαφόρτε ντελ Γκρέκο. Ζουν σήμερα περί τους 1000 κάτοικοι, παλαιότερα λεγόταν Βουνί.

Αμεντολέα. Αμινταλιά για τους κατοίκους της, Αμυγδαλιά βρε αδελφοί!!
Κτισμένο στη θέση της αρχαίας Περιπόλεως. Εγκαταλελημένο σήμερα, σώζονται όμως τρεις ναοί σε καλή κατάσταση, ένας από τους οποίους παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ο της Αγίας Αικατερίνης, με το διώροφο καμπαναριό. Δίπλα στον εγκαταλελημένο οικισμό, στο νέο χωριό, σήμερα ζουν 1000 κάτοικοι.

Κοντοφούρι. Ζούν σήμερα περί τους 500 κατοίκους.

Γκαλιστιανό. Kalos Irtete sto Gallicianό, λέει μια πινακίδα στην είσοδο του χωριού. Ονομάζεται και η ακρόπολη των ελληνόφωνων του Ασπρομόντε. Στο χωριό αυτό, δύσκολο να το προσεγγίσει κανείς, λόγω του δυσβάτου δρόμου (χωματόδρομος στο μεγαλύτερο μέρος), διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό τα ήθη και έθιμα και ομιλείται σε μεγαλύτερη κλίμακα το γραικάνικο ιδίωμα. Στο χωριό, τα τελευταία χρόνια κτίστηκε μια πανέμορφη εκκλησία, η Παναγιά των Ελλήνων, που παραχωρήθηκε στους μοναχούς που επανδρώνουν το μοναστήρι του Οσίου Ιωάννη του Θεριστού (θα πούμε και άλλα για αυτό το θέμα), του Μπιβόντζι. Εγκαινιάσθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1999, από τον Αρχιεπίσκοπο Ιταλίας (έδρα στην Βενετία). Το χωριό επισκέφθηκε το 2001, και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Πεντεντάτιλο. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον παραλιακό δρόμο που πηγαίνει για το Ρήγιο, χτισμένο, κατά την βυζαντινή περίοδο, στους πρόποδες βράχου με 5 κορυφές από όπου βγαίνει και το όνομά του (Πενταδάκτυλο). Το τοπίο θυμίζει λίγο Μάνη. Άξιο προσοχής είναι ότι τα σπίτια ανακαινίζονται και το χωριό ξανακατοικείται. Αν όλα πάνε καλά, είναι αλήθεια ότι θα ξαναγίνει ένα από τα ομορφότερα χωριά της περιοχής.

Ορεινή Μπόβα. Με 500 κατοίκους χτισμένη σε υψόμετρο 820 μ.με θέα στο Ιόνιο, κτισμένη στη θέση του βυζαντινού Βούα, ο οποίος με την σειρά του κτίσθηκε στη θέση αρχαίας ελληνικής παροικίας. Τα ίδια και με τον καθεδρικό ναό της (Βυναντινός, Νορμανδικός ).

Γιαλός του Βούα ( Bova Marina). Κτισμένος παραλιακά από τους κατοίκους της ορεινής Βούα, αποτελεί, το κέντρο των προσπαθειών εμπνευσμένων κατοίκων του, για την διατήρηση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

Στο Δημαρχείο της πόλης, λειτουργεί και το Κέντρο Ελληνόφωνων Σπουδών, (που επισκέφθεικε το 2001 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βερθολομαίος), μικρή λαογραφική συλλογή και στο διπλανό κτήριο, βιβλοθήκη με αμέτρητα ελληνικά βιβλία και φροντιστήριο ελληνικής γλώσσας. Εδώ κτυπά και δουλεύεται η αδάμαστη ελληνική παράδοση όλης της περιοχής.

Δανείζομαι τα λόγια του του εμπνευσμένου άνδρα, καθηγητού κυρίου Elio Cotronei, Προέδρου του Πανεπιστημίου της τρίτης ηλικίας και του ελεύθερου χρόνου της Μποζαβίας, ελληνόφωνης περιοχής, για την πόλη του :

…. Η Μπόβα Μαρίνα, με το να είναι η φυσική είσοδος της ελληνόφωνης περιοχής και ως δεσμός με τον ελληνικό κόσμο, σε επιβεβαίωση της γλωσσικής, πολιτιστικής κληρονομιάς της, είναι έδρα του Ανώτατου Περιφερειακού Ινστιτούτο Ελληνοφώνων Σπουδών της Καλαβρίας (Instituto Regionale Superiore Di Studi Ellenofoni Della Calabria - IRSSEC).
Τα ελληνικά της Καλαβρίας που ομιλούνται ακόμη και σήμερα από τους ηλικιωμένους στη Μπόβα Μαρίνα και στην περιοχή της Μποβεζίας, είναι ένα ανεκτίμητης αξίας γλωσσικό εύρημα: ‘’ ένα μνημείο που δεν το βλέπουμε αλά… το ακούμε’’.
Μια καλή ξενάγηση στα χωριά της ελληνόφωνης περιοχής της Καλαβρίας θα βρείτε στην ιστοσελίδα http://www.greciacalabra.net/home/area-ellenofona/COMUNI.HTM